به گزارش مشرق، یکی از سؤالاتی که در ماه رمضان مطرح می‌شود این است که آیا مرگ انسان در زمان خاص مثلاً در ماه رمضان تأثیری در بخشش یا عذاب انسان دارد؟
بر اساس بیان قرآن کریم که فرموده است: «فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ/وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»(1)، پس هر کس که هم وزن ذره‌ای نیکی کند نتیجه آن را می‌بیند و هر کسی ذره‌ای بدی کند، نتیجه آن را خواهد دید. با این وصف، هر کس و هر انسان با اعمال خود مهمان سفره خویش است که در دنیا آن را برای خود آماده کرده است.
در مرحله دوم، گرچه زمان مقدس و یا مکان مقدس، علت تامّه نیست و ناجی و نجات دهنده نیست، یعنی هر کسی را با هر عملی و با هر عقیده‌ای که داشته باشد، در مکان مقدس دفن کند و یا در زمان مقدس بمیرد، موجب رفع کل عذاب آن نیست، اما برای فرد مؤمن، گرچه ممکن است تمام و کمال موجب رفع عذاب نشود، امّا خالی از عنایات و برکات الهی نیست.
چنان که پیامبر اکرم(ص) سفارش کرده است که برای مؤمن، مردن و دفن کردن در حرم خدا (کعبه) و حرم رسول او (مدینه) برکاتی دارد(2) و هم آمده است: کسانی که در اطراف کعبه دفن شده و مؤمن به خدا و رسولش بوده، روز قیامت، کعبه شفیع آن‌ها می‌شود.(3)
قطب راوندی در کتاب «دعوات» از امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌کند که پیامبر اکرم(ص) فرمود: هنگامی که موسی(ع) از دریا گذشت و آب‌ها قطع شد، حضرت موسی(ع) استخوان هایی از بنی آدم آنجا یافت، گفت: خدایا اینها را چکار کنم؟ خداوند در پاسخ فرمود: ای موسی آن‌ها را حمل کن به سوی قبر یوسف، موسی(ع) آن‌ها را به کنار قبر یوسف برده دفن کردند.(4)
همچنین حضرت یوسف(ع) جنازه حضرت یعقوب(ع) را در صندوقی انداخته و آن را به سوی بیت‌المقدس فرستاد.(5) از این روایات استفاده می شود که مکان مقدس، برای دفن مؤمن خالی از برکات نیست، برای اینکه ارواح انسان ها از عالم برزخ به سوی خانواده و از جمله به محل دفن خود بر می‌گردند و با آن محل در در ارتباط اند، هرگاه مؤمنی در کنار جوار یکی از پیامبران الهی و یا ائمه معصومین(ع) دفن شود، معلوم است که برکات آن‌ها بر آنان نیز تأثیر کرده، موجب رفع عذاب و تخفیف می‌شود.
درباره زمان و روز خاص نیز برخی از روایات اشاره دارد که مردن در آن زمان موجب تخفیف عذاب بعد از مردن می‌شود، از آن جمله درباره مردن در روز جمعه، چنین روایت شده است، ابان بن تغلب از امام صادق(ع) نقل کرده است: «من مات ما بین زوال الشمس من یوم الخمیس الی زوال الشمس من یوم الجمعه اعاذه الله من ضغطة القبر»، کسی که ما بین زوال روز پنج شنبه تا زوال روز جمعه بمیرد، خداوند او را از عذاب قبر نجات می‌دهد.(6)
در باب تقدس زمان، رسول اکرم(ص) فرموده است: «انّ لربّکم فی أیام دهرکم نفحات».(7) خداوند سبحان در بعضی از ایام کرامات و برکاتی قرار داده است، از این بیان نیز به خوبی استفاده می‌شود که برخی از زمان‌ها، کرامت‌های ویژه‌ای دارد و برکات خاصی نصیب انسان می‌شود، از اینکه امام صادق(ع) فرموده است، روز جمعه باعث تخفیف عذاب قبر می‌شود، شاید یکی از روزهایی که برکات الهی در آن است، روز جمعه باشد، لذا تأکید در ذکر، دعا و غسل در آن روز شده است.
ماه مبارک رمضان شاید فرد اکمل و قدر متیقن این ایام باشد که نسیم‌های ویژه خداوند در آن ظهور یابد. چون به تعبیر رسول خاتم(ص) که در خطبه روز جمعه ماه شعبان فرمود: ماه رحمت، ماه برکت، ماه مغفرت و... ، بنابراین، اگر انسان مؤمن در این ماه از دنیا برود، بر اساس برکات ویژه‌ای که دارد، معلوم است که موجب تخفیف و یا رفع عذاب می‌شود، چنان که در فضیلت ماه رمضان وارد شده است که در هر شب، خداوند هزارها انسان گناهکار را از عذاب نجات می دهد.(8) با این وصف، اگر انسان مؤمن در یکی از شب و روزهای آن ماه از دنیا برود امید زیاد است که شامل رحمت خاص خداوند شود.
در نتیجه، چنان که اشاره شد، در مرحله اول هر انسان درگیر اعمال خود است، در ثانی، گر چه رابطه خاص میان زمان و مردن نیست که به طور مطلق، زمان خاص و مقدس موجب رفع عذاب و یا تخفیف باشد، از اینکه خداوند به بعضی از مکان‌ها قداست خاصی داده است، برای بعضی از زمان‌ها نیز چنین است. بنابراین، طبق روایت پیامبر اکرم(ص) که در روزگار شما خداوند در بعضی از روزها، نسیم‌ها و برکاتی دارد، احتمال زیاد بر آن است که همزمان شدن مرگ انسان در آن زمان‌ها موجب تخفیف عذاب و بخشش گناهان شود، چنان‌که در روز جمعه موجب تخفیف می‌شود.
پی‌نوشت‌ها:
1. زلزله : 7ـ8.
2. میرزا حسین نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، بیروت، موسسه آل البیت، ج2، باب 13 و ج1، ص308.
3. همان، ص309، ح4.
4. همان، ص314، ح16.
5. همان، ح17.
6. شیخ صدوق، ثواب‌الاعمال، ترجمه غفاری، علی‌اکبر، تهران، کتابفروشی صدوق، ص433.
7. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، روضة المتقین، بنیاد فرهنگ اسلامی، بی‌جا، بی‌تا، ج1، ص300.
8. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، اعمال ماه مبارک رمضان و شب‌های قدر.
منبع: مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم
بر اساس بیان قرآن کریم که فرموده است: «فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ/وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»(1)، پس هر کس که هم وزن ذره‌ای نیکی کند نتیجه آن را می‌بیند و هر کسی ذره‌ای بدی کند، نتیجه آن را خواهد دید. با این وصف، هر کس و هر انسان با اعمال خود مهمان سفره خویش است که در دنیا آن را برای خود آماده کرده است.
در مرحله دوم، گرچه زمان مقدس و یا مکان مقدس، علت تامّه نیست و ناجی و نجات دهنده نیست، یعنی هر کسی را با هر عملی و با هر عقیده‌ای که داشته باشد، در مکان مقدس دفن کند و یا در زمان مقدس بمیرد، موجب رفع کل عذاب آن نیست، اما برای فرد مؤمن، گرچه ممکن است تمام و کمال موجب رفع عذاب نشود، امّا خالی از عنایات و برکات الهی نیست.
چنان که پیامبر اکرم(ص) سفارش کرده است که برای مؤمن، مردن و دفن کردن در حرم خدا (کعبه) و حرم رسول او (مدینه) برکاتی دارد(2) و هم آمده است: کسانی که در اطراف کعبه دفن شده و مؤمن به خدا و رسولش بوده، روز قیامت، کعبه شفیع آن‌ها می‌شود.(3)
قطب راوندی در کتاب «دعوات» از امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌کند که پیامبر اکرم(ص) فرمود: هنگامی که موسی(ع) از دریا گذشت و آب‌ها قطع شد، حضرت موسی(ع) استخوان هایی از بنی آدم آنجا یافت، گفت: خدایا اینها را چکار کنم؟ خداوند در پاسخ فرمود: ای موسی آن‌ها را حمل کن به سوی قبر یوسف، موسی(ع) آن‌ها را به کنار قبر یوسف برده دفن کردند.(4)
همچنین حضرت یوسف(ع) جنازه حضرت یعقوب(ع) را در صندوقی انداخته و آن را به سوی بیت‌المقدس فرستاد.(5) از این روایات استفاده می شود که مکان مقدس، برای دفن مؤمن خالی از برکات نیست، برای اینکه ارواح انسان ها از عالم برزخ به سوی خانواده و از جمله به محل دفن خود بر می‌گردند و با آن محل در در ارتباط اند، هرگاه مؤمنی در کنار جوار یکی از پیامبران الهی و یا ائمه معصومین(ع) دفن شود، معلوم است که برکات آن‌ها بر آنان نیز تأثیر کرده، موجب رفع عذاب و تخفیف می‌شود.
درباره زمان و روز خاص نیز برخی از روایات اشاره دارد که مردن در آن زمان موجب تخفیف عذاب بعد از مردن می‌شود، از آن جمله درباره مردن در روز جمعه، چنین روایت شده است، ابان بن تغلب از امام صادق(ع) نقل کرده است: «من مات ما بین زوال الشمس من یوم الخمیس الی زوال الشمس من یوم الجمعه اعاذه الله من ضغطة القبر»، کسی که ما بین زوال روز پنج شنبه تا زوال روز جمعه بمیرد، خداوند او را از عذاب قبر نجات می‌دهد.(6)
در باب تقدس زمان، رسول اکرم(ص) فرموده است: «انّ لربّکم فی أیام دهرکم نفحات».(7) خداوند سبحان در بعضی از ایام کرامات و برکاتی قرار داده است، از این بیان نیز به خوبی استفاده می‌شود که برخی از زمان‌ها، کرامت‌های ویژه‌ای دارد و برکات خاصی نصیب انسان می‌شود، از اینکه امام صادق(ع) فرموده است، روز جمعه باعث تخفیف عذاب قبر می‌شود، شاید یکی از روزهایی که برکات الهی در آن است، روز جمعه باشد، لذا تأکید در ذکر، دعا و غسل در آن روز شده است.
ماه مبارک رمضان شاید فرد اکمل و قدر متیقن این ایام باشد که نسیم‌های ویژه خداوند در آن ظهور یابد. چون به تعبیر رسول خاتم(ص) که در خطبه روز جمعه ماه شعبان فرمود: ماه رحمت، ماه برکت، ماه مغفرت و... ، بنابراین، اگر انسان مؤمن در این ماه از دنیا برود، بر اساس برکات ویژه‌ای که دارد، معلوم است که موجب تخفیف و یا رفع عذاب می‌شود، چنان که در فضیلت ماه رمضان وارد شده است که در هر شب، خداوند هزارها انسان گناهکار را از عذاب نجات می دهد.(8) با این وصف، اگر انسان مؤمن در یکی از شب و روزهای آن ماه از دنیا برود امید زیاد است که شامل رحمت خاص خداوند شود.
در نتیجه، چنان که اشاره شد، در مرحله اول هر انسان درگیر اعمال خود است، در ثانی، گر چه رابطه خاص میان زمان و مردن نیست که به طور مطلق، زمان خاص و مقدس موجب رفع عذاب و یا تخفیف باشد، از اینکه خداوند به بعضی از مکان‌ها قداست خاصی داده است، برای بعضی از زمان‌ها نیز چنین است. بنابراین، طبق روایت پیامبر اکرم(ص) که در روزگار شما خداوند در بعضی از روزها، نسیم‌ها و برکاتی دارد، احتمال زیاد بر آن است که همزمان شدن مرگ انسان در آن زمان‌ها موجب تخفیف عذاب و بخشش گناهان شود، چنان‌که در روز جمعه موجب تخفیف می‌شود.
پی‌نوشت‌ها:
1. زلزله : 7ـ8.
2. میرزا حسین نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، بیروت، موسسه آل البیت، ج2، باب 13 و ج1، ص308.
3. همان، ص309، ح4.
4. همان، ص314، ح16.
5. همان، ح17.
6. شیخ صدوق، ثواب‌الاعمال، ترجمه غفاری، علی‌اکبر، تهران، کتابفروشی صدوق، ص433.
7. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، روضة المتقین، بنیاد فرهنگ اسلامی، بی‌جا، بی‌تا، ج1، ص300.
8. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، اعمال ماه مبارک رمضان و شب‌های قدر.
منبع: مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم
